Het Kerstwiegje van de Sint-Godelieveabdij: een tijdloze traditie

Van 15 december 2024 tot 15 januari 2025 zal het kerstwiegje van de Sint-Godelieveabdij opnieuw te bewonderen zijn in het Kijkvenster. Dit unieke kunstwerk, dat geschiedenis en devotie samenbrengt, vertelt een verhaal van diepgewortelde tradities, middeleeuwse vakmanschap en spirituele bezinning.

Editoriaal

Auteur: Françoise Verfaillie Co-auteurs: Jean Luc Meulemeester, Anselm Hoste, Valentin Vermeersch, Benoit Kervyn, Hilde Lobelle-Caluwé, Helga Gielen, Hans Geybels, Frits Scholten, Iris Ippel, Edmond Niffle-Anciaux, Ingrid Leye (Brugge Foundation), fotografen: Filip Demeulemeester en Thomas De Boever Kunstenaar: Raven Lamoot bijzondere dank voor scenografie: Cecile Jacobs, Stefaan Lanszweert en Kristof Lataire

Een Nacht van Stilte en Licht

Op 24 december daalt de kerstnacht neer over de Sint-Godelieveabdij. In de schemering schuifelen de zusters in stilte de kerk binnen. De klok luidt spoedig middernacht, het moment om de geboorte van Christus te herdenken. Rond een tafeltje in het koor branden kaarsen, en centraal staat een kleine houten wieg. Binnenin ligt een popje op een bedje van stro.

Aan het wiegje hangt een zijden koordje waarmee de zusters het op hun beurt zachtjes mogen laten schommelen.

Met ingetogen devotie begint de middernachtmis. Gedurende veertig dagen herhalen de zusters dit ritueel tot 2 februari, het feest van Maria Lichtmis.

Dit moederlijke wiegen, een symbool van troost en contemplatie, doorbreekt de dagelijkse routine van gebeden en versterkt hun innerlijke verbondenheid met het mysterie van de Menswording.

Middeleeuws Meesterschap

Het eikenhouten wiegje dateert uit de tweede helft van de 15de eeuw en is een voorbeeld van verfijnd gotisch houtsnijwerk. Het meet slechts 49 centimeter hoog en rust op een voetstuk met fraai ruitvormig snijwerk. Vier slanke zuiltjes ondersteunen een baldakijnvormig zadeldak. Onder deze luifel bevinden zich twee gedraaide zuilen, met aan hun kapitelen biddende engelen. Het minutieuze vakmanschap van de anonieme houtsnijder komt in elk detail tot uiting. Hoewel het huidige popje niet meer origineel lijkt, wordt aangenomen dat het oorspronkelijk was bedekt met rijk geborduurde stof.

Ontstaan van de Kerststal en het Kerstwiegje

De traditie van de kerststal, die zijn oorsprong vindt in 1223 bij Franciscus van Assisi, bracht een revolutionaire verandering in de voorstelling van Christus. Waar hij voorheen werd afgebeeld als een verheven rechter of lijdende god, introduceerde Franciscus een beeld van de pasgeboren Jezus als een kwetsbaar mensenkind, geboren in een eenvoudige stal. Dit nieuwe perspectief verspreidde zich vanuit Italië en raakte diep verweven met de volksdevotie in Europa.

In de Lage Landen ontstond in dezelfde periode het gebruik van kerstwiegjes, een vereenvoudigde versie van de stal. Deze kleine kribbetjes, vaak polychroom beschilderd of verguld, symboliseerden de nederige omstandigheden van de geboorte van Christus. Ze waren niet alleen devotionele objecten, maar ook artistieke meesterwerken die een tastbare link boden tussen de gelovige en het goddelijke.

De Rituelen van het Kerstwiegje

In de late Middeleeuwen stond het kerstwiegje in vele huishoudens en kloosters centraal tijdens de kerstviering. Het wiegen van het kindje Jezus was een daad van persoonlijke devotie, waarbij men door middel van symboliek deelnam aan de geboorte van Christus. De gelovigen trokken aan het zijden koordje om het kindje te wiegen, terwijl belletjes zacht rinkelen en kerstliederen werden gezongen. Dit geluid riep de engelenzang van de kerstnacht op, een hemelse herinnering aan de geboorte van Christus.

In de Sint-Godelieveabdij, waar deze traditie tot de vroege twintigste eeuw voortleefde, stond het wiegje tijdens de kersttijd op een altaartje in het koor.

De Spirituele Betekenis

Het wiegje symboliseert de kern van het geloof. De zuilen weerspiegelen het Oude en Nieuwe Testament, terwijl het voetstuk de stevige basis van het christendom vertegenwoordigt. Voor de zusters was het wiegen van het kindje een manier om het mysterie van de Menswording te overdenken en innerlijk te beleven. De handeling ging verder dan abstracte meditatie: het bood een fysieke ervaring van devotie die de ziel hielp dichter tot God te komen.

In sommige kloosters werd het kindje Jezus zelfs uit de wieg genomen om gewassen en verzorgd te worden. Deze rituele handelingen brachten de zusters in aanraking met het leven van Christus, een essentieel aspect van de spirituele beweging van de Moderne Devotie. Deze beweging, gericht op persoonlijke meditatie en navolging van Christus, benadrukte de verantwoordelijkheid van de individuele gelovige in het zoeken naar een directe verbinding met God.

Een Erfgoed van Wereldformaat

Vandaag de dag zijn slechts 27 kerstwiegjes wereldwijd bewaard gebleven. Het exemplaar uit de Sint-Godelieveabdij is bijzonder omdat het nog steeds in zijn oorspronkelijke context aanwezig is, ondanks het vertrek van de zusters in 2013. Het wiegje is niet alleen een kunsthistorisch waardevol object, maar ook een symbool van een verdwenen traditie die eeuwenlang deel uitmaakte van het religieuze leven in Europa.

Met deze tentoonstelling wordt het kerstwiegje niet alleen gekoesterd als een artistiek meesterwerk, maar ook als een bron van inspiratie voor bezinning en verwondering in de kersttijd.

Epiloog: Het Lied van Susa Nina

De traditie van het wiegen van het Christuskind leeft voort in liederen zoals Susa Nina, een ode aan de nederige geboorte van Christus. Met woorden die de vreugde en vrede van Kerstmis bezingen, blijft dit lied deel van ons collectieve geheugen:

Susa nina, 't hemelse hof in een arme stal,

En engelen wieken naar 't aardse dal.

En vullen de sferen met feestgeschal,

Susa nina voor de Koning van 't heelal.

Referenties

Anselm Hoste o.s.b., “tClooster van Sinte Godelieve eertijds buyten Ghistele nu binnen Brugghe”. (1973)
Benoit Kervyn, Kerst: iconografie en symboliek. Tentoonstellingscatalogus Sint-Salvators-kathedraal Brugge. (2006)
Edmond Niffle-Anciaux, Annales de la Société archéologique de Namur, volume v 18, pag. 438-443. (1886)
Edmond Niffle-Anciaux, Le Repos de Jésus et les berceaux reliquaires. (1896)
Frits Scholten, 'attributed to Borman werkplaats, Christmas Crib, Brussels, c. 1500 - c. 1510', in F. Scholten and B. van der Mark (eds.), European Sculpture in the Rijksmuseum, online coll. cat. Amsterdam. (2024)
Hans Geybels, Heiligen en tradities in Vlaanderen: Herfst & Winter. (2018)
Helga Gielen, Twee kerstwiegjes van de 15de eeuw uit het Groot Begijnhof Leuven. (2020)
Hilde Lobelle-Caluwé, Stedelijke Musea Brugge, kunstwerk van de maand. (december 1990)
Iris Ippel, A Christmas Crib as a Meek Heart of the Late Mediaeval Christian, The Rijksmuseum Bulletin, Rijksmuseum Amsterdam, vol. 62, no. 4, pag. 330-347. (2014)
Jean Luc Meulemeester, Echo’s van 400 jaar Sint-Godelieve abdij in Brugge. (2023)
Valentin Vermeersch, Kunstleven. Brugges Kunstbezit. Gotisch Kerstwiegje. Brugsch Handelsblad. (1969)
Catalogus tentoonstelling Borman en zonen: de beste beeldsnijders Museum M Leuven. (2019)