Loodswezen
Eeuwenlang waren de Scheldekaaien het epicentrum van de Antwerpse haven. Doorheen de jaren werkten tal van maritieme diensten samen in het Loodswezengebouw om o.a. het scheepvaartverkeer in goede banen te leiden. Diensten als het Loodswezen, de hydrografie, de scheepvaartpolitie en de Zeevaartschool maar ook het post- en telegraafkantoor. De verschillende organisaties waren gebaat bij elkaars nabijheid en de plek gonsde van bedrijvigheid.
De loods
Haar naam ontleent het Loodswezen aan een van haar belangrijkste functies: het begeleiden van schepen doorheen een haven, in dit geval de complexe waterwegen rondom Antwerpen. Loodsen zijn ervaren nautische specialisten die kapiteins bijstaan bij het veilig navigeren van hun schepen. Zeker op de grillige getijdenrivier de Schelde waren loodsen cruciaal aan boord. Dankzij hun diepgaande kennis van stromingen, zandbanken en verkeersstromen garanderen ze een vlotte en veilige doorvaart.
Rivierloods op rust Geert De Vriese herinnert zich nog goed hoe het was om als loods zijn eerste schip te begeleiden. "De Schelde is een prachtige maar veeleisende rivier. Zonder lokale kennis zou het een ware uitdaging zijn om grote zeeschepen veilig tot in de haven van Antwerpen te krijgen. Het was mijn taak om kapiteins met raad en daad bij te staan, ongeacht de weersomstandigheden."
De loodsen worden daarin ondersteund door de dienst Hydrografie. Ook zij werkten in het Loodswezen en zorgden o.a. voor het opmeten van de vaargeulen. Harald van der Rauwelaert: "Wij meten op regelmatige tijdstippen de vaargeulen om de kapiteins en loodsen te laten weten waar de beste passage is om met hun schip te passeren. Op een grillige getijdenrivier als de Schelde verandert dit immers regelmatig."
Gebouw vol verhalen
Vooraleer de renovatiewerken aan het Loodswezen starten, wandelen we met een aantal medewerkers van het agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust door de lege gangen. Zij hebben veel herinneringen aan deze plek waar ze heel wat jaren gewerkt hebben. Rivierloods Joris Willems vertelt over de tijdkleppen die in 1895 op de kenmerkende toren werd geplaatst (vaak benoemd met de Engelse term time-ball). Het mechanisme was een visueel tijdsein dat zeelieden hielp hun chronometers correct af te stemmen. Willems legt uit: "Vijf minuten voor één uur ’s middags werden de kleppen verticaal geplaatst, en vielen exact om 13 uur ‘Greenwich Mean Time’ terug in hun horizontale stand."
Later werd die vervangen door een ‘seinbol’. Was de zwarte bol omhoog, dan konden schippers meteen doorvaren naar de Bonapartesluis zonder te moeten wachten. “Op termijn werd ook de seinbol vervangen. Uiteindelijk werd er gewerkt met radiosignalen”, aldus Willems.
De Vriese herinnert zich ook hoe kapiteins en matrozen steevast de vlag hesen en lieten zakken bij het voorbijvaren. “Dat was hun manier om ons goeiendag te wensen.” Ook in het gebouw zijn nog veel sporen te vinden van haar rijke verleden. Zo staat de lange, massieve houten bank waarop kapiteins geduldig wachtten om hun reisboekjes te laten afstempelen, er nog steeds.
Schets van het mechanisme van de tijdkleppen op de toren (1895 © SAA)
Huis van en voor de gemeenschap
Koen De Wilde, Interne Organisatie en Administratie van het Loodswezen, schetst hoe het gebouw ooit echt een open huis was. "Vroeger wandelde iedereen hier gewoon binnen en buiten. De deur ging nooit op slot. Er zat zelfs geen klink aan de voordeur. Het was een plek vol leven, 24 uur per dag, zeven dagen per week." De Smaakhaven wil dat gemeenschapsgevoel opnieuw tot leven wekken en een plek zijn waar iedereen welkom is. Of het nu gaat om het ontdekken van culinaire innovaties of het koesteren van traditionele Vlaamse kost.
Innovatie met ode aan traditie
Net zoals het Loodswezen ooit de spil was van de maritieme activiteit aan de Scheldekaaien, zal het gebouw in de toekomst ook voor culinair Vlaanderen een sleutelrol spelen. Als culinair belevingscentrum wordt het een plek waar de culinaire sector elkaar ontmoet om zo innovatie te stimuleren en traditie en vakmanschap te koesteren. Zo blijft de ziel van de plek niet alleen behouden, maar krijgt ze een nieuwe betekenis voor toekomstige generaties.
